«تغییر» یکی از پرتکرارترین واژه‌ها در زندگی فردی و اجتماعی ماست. همه به دنبال تغییرند؛ از اصلاح روابط خانوادگی تا توسعه‌ی سازمانی و اجتماعی. اما پرسش بنیادین این است: تغییر باید از کجا آغاز شود؟ از «خود» یا از «دیگری»؟
تغییر از درون: آغاز تحول
بسیاری از روان‌شناسان و فیلسوفان بر این باورند که تغییر واقعی از درون آغاز می‌شود. کارل راجرز، روان‌شناس انسان‌گرا، رشد فردی را محصول افزایش خودآگاهی و پذیرش درونی می‌داند. نظریه‌ی شناختی آرون بک و آلبرت الیس نیز تأکید دارد که اگر افکارمان را تغییر دهیم، احساسات و رفتارمان نیز دگرگون خواهد شد. حتی در سنت‌های فلسفی و عرفانی شرقی، از جمله تعالیم بودا یا مولانا، همواره گفته می‌شود که تغییر نگاه درونی، جهان بیرون را نیز دگرگون می‌سازد.
تغییر از بیرون: قدرت محیط
در مقابل، جامعه‌شناسان و نظریه‌پردازان علوم سازمانی معتقدند که انسان در خلأ زندگی نمی‌کند. محیط و ساختارها نقش تعیین‌کننده دارند. آلبرت بندورا در «نظریه یادگیری اجتماعی» توضیح می‌دهد که رفتار انسان تا حد زیادی حاصل مشاهده و تقلید از دیگران است. یوری برونفنبرنر در «نظریه بوم‌شناختی رشد» نشان داد که رشد فردی تحت تأثیر چندلایه‌ی محیطی از خانواده تا جامعه شکل می‌گیرد. در مدیریت تغییر، جان کاتر و کورت لوین بر این باورند که بدون تغییر در فرهنگ و ساختار سازمانی، تلاش برای اصلاح رفتار کارکنان بی‌ثمر خواهد بود.
هم‌افزایی دو مسیر
اما تجربه‌های فردی و اجتماعی نشان می‌دهد که هیچ‌یک از این دو مسیر به تنهایی کافی نیست. فردی که تنها درونی تغییر کند اما در محیطی ناسازگار باقی بماند، به‌زودی به الگوهای گذشته بازمی‌گردد. برعکس، اگر محیط اصلاح شود اما افراد تغییر نکنند، ساختارهای جدید هم گرفتار مشکلات گذشته خواهند شد.
راه‌حل پایدار، هم‌افزایی این دو مسیر است. همان‌طور که رابرت کیگان در نظریه‌ی «رشد بالغ» می‌گوید، انسان‌ها باید بتوانند چارچوب‌های فکری خود را بازنگری کنند، اما در عین حال جامعه باید شرایطی فراهم آورد که این رشد درونی تداوم یابد. در هر صورت به نظر می رسد که تغییر نه یک انتخاب دوگانه، بلکه فرایندی دوسویه است. ما باید هم خود را تغییر دهیم و هم دیگری را. تحول از فرد آغاز می‌شود اما در محیط و جامعه تکمیل می‌گردد. اگر تنها یکی از این دو مسیر را انتخاب کنیم، تغییری موقت خواهیم داشت؛ اما اگر هر دو را هم‌زمان پیش ببریم، می‌توانیم به تحولی پایدار و بنیادین امیدوار باشیم.
احمد فرهادی
وب‌سایت | اینستاگرام | واتس‌اَپ | تلگرام | آپارات | یوتیوب | احمد فرهادی
